W historii polskiego malarstwa wyjątkowe miejsce zajmują twórcy z kręgu malarstwa metaforycznego z pogranicza symbolizmu i surrealizmu, w twórczości których zwraca uwagę odwoływanie się do świata wyobraźni, fantastyki, świata istniejącego poza czasem i przestrzenią. Zaprezentowano tu dzieła i sylwetki twórców różnych pokoleń, którym bliska była sztuka o wyraźnym klimacie surrealistycznym i metaforycznym.

Oczywiście przegląd ten nie daje pełnego obrazu problematyki malarstwa surrealistycznego i metaforycznego, jednakże poprzez obecność ważnych postaci i dzieł dla polskiej sztuki pragnie zasygnalizować obecność i trwanie surrealizmu jako ważnego ruchu artystycznego i intelektualnego nie tylko w światowym dorobku. Przy tej okazji, należy pamiętać iż, historia nadrealizmu europejskiego i przyjmowanie się go na grunt polski to nadal dość trudny temat. Wiele z tych zagadnień nie zostało jednoznacznie rozstrzygniętych. Jednakże wiadomym jest fakt, iż w Polsce ruch ten nigdy nie wystąpił w takiej skali jak chociażby w Europie Zachodniej, ani w teorii ani w praktyce. Jednakże tym co istotne z punktu widzenia całej prezentacji, to zwrócenie uwagi widza na bardzo istotny czynnik jakim jest wyobraźnia, bliska każdemu z zaprezentowanych twórców. To właśnie dzięki niej surrealizm z tradycyjnie pojmowanego ruchu artystycznego i intelektualnego z czasem stał się typem postawy wobec sztuki, a w końcu i wobec życia obecnym i aktualnym aż do dziś. W zaprezentowanych dziełach wyobraźnia przeplata się z realizmem, widzialne z niewidzialnym. Wszystkie eksponowane prace to niezaprzeczalnie Dzieła Wyobraźni, umykające racjonalnemu poznaniu. Zaprezentowani artyści budują swą sztukę w oparciu o pierwiastek metafizyczny, metaforyczny. Dzięki swojej indywidualnej skłonności do przekraczania granic codzienności i dochodzenia do sfery trandenscencji – obszaru spoza zasięgu naszego poznania i doświadczenia, odsłaniają to co zmysłom jest trudno dostępne. Mówią przeważnie o człowieku o jego egzystencjalnym i metafizycznym dramacie. Ukazują wewnętrzne przeżycia, opowiadają o dręczących go snach, bestiach i demonach, ”dotykają tego co niedotykalne”. Opowiadają o samotniczych rozmyślaniach na temat zjawisk nieprzemijających i niezniszczalnych (Zdzisław Beksiński, Jan Lebenstein). Zaprezentowane dzieła to także swoiste preteksty do ukazywania elementów rzeczywistości, w nierzeczywistym charakterze. Artyści zestawiając postacie i przedmioty wyjęte z kontekstu w jednym obrazie uzyskują efekt niepokojącej irrealności przedstawionych sytuacji, dodatkowo przesyconych erotyką i zmysłowością (Kazimierz Mikulski, Franciszek Starowieyski). Wśród zgromadzonych dzieł znaczna część to przykłady malarstwa metaforycznego o symbolicznej wymowie, pełnego aluzji i gry skojarzeń, które w naturalny sposób przenosi widza ku wewnętrznemu światu wyobraźni artysty, a czasem nawet w głąb jego nostalgicznych wspomnień. Zaprezentowano tu także dzieła pełne onirycznej atmosfery z pogranicza snu, w których widz poznaje inny baśniowy, magiczny świat, istniejący poza czasem i przestrzenią. W świecie tym artysta powołuje bajkowe, magiczne postacie i przedmioty (Jacek Yerka, Rafał Olbiński, Tomasz Sętowski, Wojciech Siudmak). Dzieła utrzymane są w duchu surrealistycznym nie tylko w warstwie wizualnej, ale również i w poruszających wyobraźnię tytułach. Ponadto pośród zaprezentowanej grupy dzieł znajdują się i takie, które w sposób osobliwy komentuje zastaną rzeczywistość. Jej wizja jest już bardziej medialna, skupiona wokół aktualnych wydarzeń. Artyści czasem w sposób zamierzony stają się pozbawionymi wszelkich złudzeń świadkami naszych czasów, komentatorami rzeczywistości. Posługując się metaforą, symbolem, grą skojarzeń mówią o sprawach ważnych. Odnoszą się do kategorii uniwersalnych dotyczących ludzkiej egzystencji, a czasami w sposób otwarty zwyczajnie krytykują lub kpią z obiegowych dogmatów. (Jerzy Duda Gracz, Piotr Naliwajko, Jarosław Kukowski).

- Alicja Wasilewska